20.10.2020

Pisząc poprzednią część tego artykułu (którą zdecydowanie polecam przeczytać przed tą częścią) nie miałem pojęcia, że w chwili obecnej będę mógł analizować wcześniej nieznaną mi książkę. Bardzo cieszę się, że tak to się potoczyło i już na wstępie chciałbym bardzo podziękować pani Danucie Vermeule, która użyczyła mi niezbędne dla tego artykułu materiały. Posługiwać się tutaj będę książką Alojzego Żymełki „Sto lat parafii św. Jadwigi w Gliwicach-Brzezince 1911-2011”. Postaram się wybrać z niej najbardziej interesujące treści i opowiedzieć o losach Brzezinki w latach 20. - 60. XX wieku.

Mam nadzieję dzięki temu artykułowi rozszerzyć waszą wiedzę na temat historii naszej okolicy - zainteresować was i uświadomić, że historii nie tworzą tylko mężowie stanu i okrutni dyktatorzy; bohaterzy i zbrodniarze wojenni; święci i heretycy. To przede wszystkim poszczególne osobowości ludzi z marginesu historii - nasi pradziadkowie, przodkowie pogańscy, przodkowie z gatunku homo habilis. Pojedyncze, nieznane szerzej historie, w szkole nienauczane, które działy się często w miejscach najzwyczajniejszych. Przaśnych, nieciekawych - w okolicy naszego najzwyczajniejszego domu i najzwyczajniejszej szkoły.

Zanim jednak przejdziemy do sedna, chciałbym sprostować dwie informacje dotyczące poprzedniego artykułu:

1. Sklep pana Eisermanna (zdjęcie w prawym dolnym rogu) jest teraz znanym nam wszystkim sklepem „Danusia”, znajdujący się niedaleko naszej szkoły. Sam się sobie dziwię, że go nie rozpoznałem.

2. Na pierwszym zdjęciu możemy zobaczyć ulicę Siedlecką, czyli tę, która rozciąga się na lewo od głównego wejścia do szkoły. Wygląda na to, że wszystkie trzy zdjęcia zostały zrobione w jednej lokalizacji.

Opowiadając pomijam zamierzchły rok 1376 i lata następne, kiedy to pierwszy raz w kronice wspomniano o wsi przy kościele św. Jadwigi. Przenoszę się znacznie, bo do czasów nam znacznie bliższych - do XX wieku. Rok 1921, kiedy to Brzezinka wraz z całymi Gliwicami została przydzielona do Niemiec w wyniku plebiscytu śląskiego (jednak dopiero w roku 1936 jej nazwę zmieniono oficjalnie na Birkenau). W kościele św. Jadwigi stanowisko proboszcza sprawował wówczas ks. Anton Winkler. Urodził się w roku 1875 i porozumiewał się zarówno językiem niemieckim, jak i polskim.

II wojna światowa - mało było regionów w Polsce (jeśli jakieś w ogóle były), które na niej znacząco nie ucierpiały. Brzezinka do tych potencjalnych nieposzkodowanych niestety nie należała. Front wojenny dotarł tutaj podczas mroźnych, styczniowych dni 1945 roku. Parę dni przed nadejściem wojsk sowieckich można było dostrzec wycofujące się na zachód wojska niemieckie, zwiastując nadejście przybyszów z wschodu, budząc grozę w mieszkańcach.

Sowieci wjeżdżając do Brzezinki zamordowali 13 osób, w tym trzech kapłanów, czyli ks. Antona Winklera, ks. Wilhelma Dropallę oraz ks. Paula Kutschę.

Po tych tragicznych dniach do Brzezinki przybył ksiądz Franz Muschol (pol. Franciszek Musioł), który od 15.01.1940 był wikariuszem okręgowym w Gliwicach w zakresie katechizacji.

Ponadto ksiądz Muschol wybudował kapliczkę ku czci zamordowanego ks. Antona Winklera, powiększył cmentarz, poświęcił drewniany krzyż ku pamięci zamordowanego ks. Paula Kutschy oraz kapliczkę nad stawem ku czci zamordowanego ks. Wilhelma Dropalli.

Na skutek uchwały o internowaniu ludności niemieckiej z Polski i innych krajów podbitych do Związku Radzieckiego, 2863 mężczyzn z powiatu gliwickiego (w tym 144 z Brzezinki) zostało podstępem wywiezionych wgłąb Rosji.

Napisano wprost, w języku niemieckim i rosyjskim, że każdy mężczyzna w wieku od 18 do 50 lat ma na 14 dni zgłosić się do pracy poza linią frontu. Powinni oni zabrać swoje dokumenty, żywność, koc i dodatkową odzież. W razie niestawienia się groziła kara śmierci.

Decyzja nie została od razu podjęta. Mieszkańcy Brzezinki omawiali swoje wątpliwości w piątek 23 lutego, niedługo po wystawieniu ogłoszeń. Musieli pójść i zostawić swoje rodziny same - Sowieci przyszliby po nich i tak.

Mężczyźni zostali zgromadzeni na terenie dawnej odlewni Guldschinski Werke, w koszarach przy ul. Andersa i kopalni Gliwice, skąd zostali przetransportowani do obozu przejściowego w Łabędach. Tam zostali podzieleni na grupy zawodowe i wysłani do pracy przymusowej na zapleczu frontu; do demontażu zakładów przemysłowych (w celu transportu urządzeń do ZSRR) lub bezpośrednio do Związku Radzieckiego. 14 dni pracy było oczywistym kłamstwem.

Wagony były bydlęce, nieocieplane, brudne. Srogie mrozy, nasilające się wraz z głębią kontynentu dobijały osłabionych przez głód. Zwłoki wyrzucano z wagonów na postojach. Wywiezieni trafiali do obozów pracy na terenie całego Związku Sowieckiego. Mieli wspomóc osłabiony wojną sowiecki przemysł, to jest kopalnie węgla, kołchozy i fabryki zbrojeniowe w Zagłębiu Donieckim, na Syberii i Kazachstanie. Poza tym wykonywali niewolniczą pracę w hutach, rolnictwie, kopalniach - wycinali lasy i odgruzowywali miasta. Posiłki, które zazwyczaj składały się z gliniastego, ciemnego chleba i rzadkiej zupy bazowanej na kiszonej kapuście, zielonych pomidorach albo burakach, były nadzwyczaj skromne w porównaniu do pracy wykonywanej przez niewolników.

Ludzi ciężko chorych zamykano w barakach, gdzie zależnie od własnych sił umierali lub zdrowieli. To wszystko - ogromna i wyczerpująca praca, surowy klimat, choroby i epidemie prowadziły do bardzo wysokiej śmiertelności.

Koniec wojny. Z tego okresu nie ma zbyt wiele zapisków. Jak zostało to opisane już w części dot. drugiej wojny światowej, po morderstwach w parafii Brzezinka do regionu dotarł ksiądz Franz Muschol, wspomagając mieszkańców i honorując zmarłych. Wieczorem w poniedziałek 11.10.1948 r. po odprawieniu nabożeństwa różańcowego ok. godziny 21.00 w obecności sołtysa Brzezinki ks. Muschol został aresztowany na plebanii przez funkcjonariuszy UB oraz Milicji Obywatelskiej. Oświadczono mu, że zostaje wywieziony, ponieważ przeszkadzał w polonizacji. Pozostawiwszy na plebanii swoją matkę oraz siostrę, został przewieziony ciężarówką najpierw do obozu przejściowego w Głubczycach, a następnie do Niemiec Wschodnich.

W sierpniu 1964 ks. Franz Muschol zaryzykował przyjazd do Brzezinki. Ku jego zaskoczeniu został radośnie przywitany przez rzesze wiernych. Odprawiona została uroczysta Msza św. ze sztandarami. Proboszcz Józef Janicki podziękował mu za wszystko, co uczynił dla Brzezinki w tym nadzwyczaj trudnym powojennym okresie.

 Ze względu na ówczesne położenie Brzezinki w Niemczech (blisko granicy z Polską, przez co ludność często porozumiewała się zarówno niemieckim, jak i polskim), wojna przyszła tutaj dopiero w roku 1945, wraz z ofensywą radziecką na Berlin. Wielu mieszkańców Brzezinki umarło podczas masakr dokonywanych przez najeźdźców; wielu mężczyzn nie przetrwało masowych wywózek do Związku Radzieckiego. Cieszę się, że mogłem przedstawić historię naszej ojczyzny naszym czytelnikom. Kontynuując wywód z początku: wszystkich tych przyczyn, które doprowadziły do teraźniejszości nie stworzyli tylko mężowie stanu i okrutni dyktatorzy; bohaterzy i zbrodniarze wojenni; święci i heretycy. To przede wszystkim masy ludzi (nas wszystkich w przyszłości prawdopodobnie) decydują i tworzą aktywnie nasze kolektywne świadectwo istnienia. Warto o tym pamiętać; pamiętać o tych ludziach, którzy byli i angażować się, by tym, którzy są, było możliwie jak najlepiej.

Adam Cieśla